در سازمان های تولیدی، تبدیل مواد به محصولات، یک فرایند مداوم و پیوسته است و هرگونه توقفی در این فرایند هزینههای سربار تولید و بهای تمام شده محصولات را افزایش میدهد و در صورت تداوم این وضعیت، توان رقابت را از شرکت تولیدی میگیرد.
برای آن که یک سازمان تولیدی بتواند از تمام امکانات و منابع خود به درستی و در لحظه مناسب استفاده کند نیازمند برنامه ریزی دقیق منابع خود است.
منابع سازمان تولیدی به‌طور اختصار 6M نامیده میشوند که عبارت است از:
- مواد اولیه Material
- ماشینآلات تولیدی Machinery
- نیروی انسانی Man Power
- قالبهای تولیدی Mold
- نگهداری و تعمیرات Maintenance
- پول Money
برنامه ریزی مناسب برنامه‌ای است که حداقل سه M از شش M فوق را پشتیبانی کند. اگر چه امروز برنامه ریزی در مورد پول کار بسیار دشواری است و معمولاً به دلیل پیچیده بودن، آن را از برنامه تولید خارج میکنند؛ با این حال تعیین برنامه زمانبندی و توالي عمليات در برنامه‌ريزي توليد به عنوان يكي از عوامل كليدي موفقيت محسوب میشود.
برنامه ریزی توليد سبب جلوگيري از انباشت سرمايه در موجودی داخل خط، تقليل ضايعات، كاهش و يا حذف زمان توقف ماشين آلات و تلاش براي استفاده بهتر از آنها، پاسخ‌گویی به‌موقع به سفارش های مشتريان و تأمین مواد اوليه و قطعات موردنیاز در موقع مناسب میشود.
در این مقاله به‌طور خلاصه اهمیت برنامهریزی تولید و یکپارچه بودن آن با سایر سیستمهای اطلاعاتی مطرح شده و در انتها به راهکار برنامه ریزی مناسب برای شرکت های تولیدی پرداخته میشود.
هفت واحدی که در تنظیم برنامه ریزی جامع تولید نقش دارند:
برای تهیه و تنظیم یک برنامه جامع تولیدی که مهم‌ترین منابع سازمان را در برگیرد به اطلاعات گستردهای نیاز است. ارتباط با فرایندهای اصلی سازمان مانند سفارشات فروش، تأمین کالا، گردش و موجودیهای مواد اولیه و نیمساخته، تولید دستگاه‌های تولیدی، ظرفیت خالی دستگاه های تولیدی و نیروی انسانی در دسترس، از ضروریات تهیه یک برنامه است. فرایندهای پشتیبان مانند برنامهریزی نگهداری و تعمیرات و کنترل کیفی نیز بر این برنامه تاثیرگذار هستند. به‌طور معمول این اطلاعات در سراسر سازمان پراکنده هستند و این پراکندگی سبب میشود تا برنامه ریزی از حیز انتفاع خارج شود. هر چه بیشتر بر یکپارچگی اطلاعات تاکید شود، آنگاه فرایند برنامه ریزی تولید، کارایی بیشتری خواهد داشت. بر همین اساس برای نیل به بهره وری، پشتیبانی و همکاری واحدهای سازمان موردنیاز است. واحدهای تاثیرگذار در این فرایند به شرح زیر هستند:
- واحد برنامهریزی تولید: مسئول برنامهریزی بوده و برای تهیه و تنظیم برنامه مناسب نیازمند داشتن ارتباط و رد و بدل اطلاعات با واحدهای مختلف سازمان است.
- واحد فروش: میزان سفارش دریافتی از مشتریان و پیش‌بینی فروش آتی بر اساس اولویت‌های مشخص‌شده برای ساخت و تحویل محصولات
- واحد ساخت و تولید: اطلاع از تولید انجام‌شده توسط واحدهای مختلف تولیدی برای به‌روزرسانی مقدار مواد، نیمساخته و محصولات
- واحد انبارها: تحویل به‌موقع مواد و کالاهای موردنیاز تولید و اطلاعرسانی برای کالاهایی که نیاز به خرید و تأمین دارند.
- واحد مهندسی و ساخت: تهیه فرمول های ساخت مراحل مختلف تولید و تنظیم نمودار گردش فرایند و نمودار فرایند عملیات تولید
- واحد تدارکات: اطلاع دقیق از مواد و نیم ساخته هایموجود در انبارها و موجودیهای داخل خط تولید به منظور تأمین کالا متناسب با برنامه تولید.
- واحد نگهداری و تعمیرات: اطلاع از برنامه ریزی نگهداری و تعمیرات دستگاه‌های تولید و لحاظ نمودن آن در برنامه جامع تولید.
ارتباطات فوق، ضرورت تنظیم برنامه جامع و فراگیر تولید را آشکار میسازد. عملکرد این سیستم، تأثیر زيادي بر افزایش کارایی و دسترسي به اهداف سازمان دارد. برنامه‌ريزي توليد در واقع زمانبندی و تعيين اولويت های انجام كارها و اختصاص بهینه منابع در زمان مناسب است. به همین دلیل مهم‌ترین ضرورت سازمان تلقی میگردد.
چرا یکپارچگی اطلاعات مهم است؟
ضرورت برنامهریزی بر كسي پوشيده نيست و به‌طور خاص موضوع برنامهریزی در فرايند توليد گاه داراي چنان مزايايي است كه در صورت عدم وجود، سازمانهای توليدی را از مسير سالم رشد و ادامه حيات در محيط رقابتي منحرف میسازد؛ اما در این مسیر کاستیهایی نیز وجود دارد که امکان اجرای یک برنامهریزی تولید بدون رفع این کاستی ها میسر نیست. همان طور که در مطالب فوق اشاره شد؛ هماهنگی بین واحدهای مختلف، از مهم‌ترین چالش ها است. عدم هم‌افزایی اطلاعاتی بین واحدها منجر به ناکامی برنامه ریزی تولید میشود. مجموعه اطلاعات واحدها بایستی به صورت هم افزا و همزمان بر روی بستر یک نرم‌افزار یکپارچه به چرخه حیات خود ادامه داده تا تولید محصولات به صورت برنامه ریزی شده امکان‌پذیر شود.
بسیاری از سازمانها، سیستم برنامهریزی تولید دارند ولی این سیستم به معنای داشتن یک سیستم یکپارچه نیست. به دلایل فوق کاملاً مشخص است که برنامه تولید بدون ارتباط با سایر اطلاعات سازمان بی معنا است. پیاده‌سازی چنین سیستمهایی نیازمند یک رویکرد کل‌نگر است و یکپارچگی نمیتواند از طریق اجرای یک فرایند جزءنگر سازمان‌دهی شود.
در اکثر سازمانها سیستم عملیاتی تولید و سیستم مدیریت منابع سازمان با هدف اجرای برنامهریزی تولید و مدیریت کلان سازمان به صورت یکپارچه به وجود نیامده است. اکثر ساختارهای این دو سیستم، به صورت کل‌نگر شکل نگرفته و ماهیتهای کاملاً متفاوت و گاهی متضاد با یکدیگر دارند. عدم یکپارچگی اطلاعاتی، کاستیها و مشکلاتی را به وجود میآورد که در زیر به‌طور خلاصه به آن اشاره میشود:
زنجیره تأمین Supply Chain Management
زمان تأمین مواد، درخواست خریدهای در راه و حتی نقدینگی سازمان باید حول محور تولید شکل گیرد و در این بین با در نظر گرفتن موجودی اقلام نیم ساخته در داخل خط تولید زمان تأمین را به بهینه‌ترین حالت ممکن برساند. اجرای درست این زنجیره به دادههای بهنگام نیاز دارد که ارتباط آن باید در یک بستر یکپارچه با سایر سیستمها مهیا شود.
برنامهریزی کلان تولید Master Production Schedule
برنامهریزی کلان تولید با تکیه بر ساختار برنامهریزی کلان سازمان شکل میگیرد که با تکیه بر اطلاعات فرایند کسب‌وکار سازمان همانند اطلاعات فروش، تحلیل بازار و پیش‌بینی فروش تنظیم میشود. قابل‌انعطاف پذیر بودن این برنامه بنا به شرایط بازار، تغییر سفارشها و ... از خصوصیاتی است که به چالاکی خط تولید مرتبط است. کاملاً واضح است که این چالاکی تنها به خط تولید مرتبط نمیشود و کلیه واحدهای مرتبط باید این چالاکی را داشته باشند.
شکافهای اطلاعاتی
ثبت اطلاعات توسط هر واحد و جزیرهای بودن اطلاعات سبب بروز شکافهای اطلاعاتی میشود، ثبت اطلاعات تکراری و موازی در واحدها از هزینه های مهم در سازمان محسوب میشوند؛ که به نوبه خود موجب هدر رفتن زمان شده و گزارشات اشتباه و یک جانبه ناشی از این اطلاعات، تصمیم گیری را برای مدیران با مشکل مواجه میکند.
مغایرتهای کلان اطلاعاتی
مهم‌ترین مزیت یک سیستم اطلاعات یکپارچه تولیدی، به هم پیوسته بودن تمام عملیات سازمان است، اما در سیستمهای فاقد یکپارچگی درصورتی‌که یکی از واحدها، اطلاعات را به صورت ناقص ارسال و یا دریافت نماید، همبستگی اطلاعات از بین رفته و موجب بروز مغایرتهای کلان بین واحدهای مختلف سازمان میشود. این مشکل در اکثر کارخانههایی که با سیستمهای جزیرهای و یا لینک کار میکنند به وجود میآید و مشکلات کنترلی فراوانی نیز به همراه دارد و امکان یک برنامهریزی تولید دقیق را از سازمان میگیرد.
در نرم‌افزارهای رایج در ایران چه نارسایی ها و کمبودهایی وجود دارد؟
در نرم‌افزارهای برنامه ریزی تولید موجود در بازار که تعداد آنها بسیار اندک است؛ به جز ماشین آلات تولیدی، سایر منابع تولید در محاسبات گنجانده نمی شوند؛ و اگر اطلاعات سایر منابع در سازمان موجود باشد کاملاً از نرم‌افزار فوق منفک بوده و سایر سیستم های جزیرهای اطلاعات را به این نرم‌افزار ارسال و دریافت میکنند. به‌طور معمول نیم ساخته ها در محاسبات تولید لحاظ نمی شوند و در نهایت یکی از ورودیهای اطلاعاتی برنامه ریزی تولید که داشتن اطلاعات موجودیهای پای خط است، شفافیت خود را از دست میدهد. در شیوه های مرسوم پس از ثبت تولید میبایست حواله مصرف مواد و رسید محصول تولیدشده به صورت جداگانه در انبار ثبت گردد و در صورت عدم ثبت، مغایرتهای اساسی ایجاد میگردد. در این راهکارها تولید به عنوان یک حیاط خلوت و به عنوان کالای در جریان ساخت تلقی میگردد و از انبار مواد به تولید حواله مصرف صادر میشود و امکان ره‌گیری مواد داخل خط وجود ندارد.
نرم‌افزار برنامه ریزی تولید شماران سیستم چگونه یک سازمان تولیدی را یکپارچه میسازد؟
نرم‌افزار برنامه ریزی تولید شماران سیستم با کسب تجربه از صنایع مختلف و استفاده از مفاهیم پیشرفت های مانند MRP و MRPII راه‌حل عملیاتی کاملی برای کنترل و مدیریت عملیات پیچیده برنامه ریزی و کنترل تولید ایجاد کرده است. در این نرم‌افزار منابع سازمان به واسطه دیدگاه جامع، با هم یکپارچه شده‌اند. اگر اطلاعات در هر بخشی از سازمان ثبت شود بدلیل وجود یک بستر یکپارچه، در همان لحظه (برحسب نوع دسترسی) در اختیار همه سازمان قرار میگیرد که از ثبت‌های تکراری جلوگیری بهعمل میآید.
در نرم افزار برنامه ریزی تولید شماران سیستم، حداقل چهار M از شش M منابع قابل برنامهریزی، لحاظ شده که عبارت از برنامهریزی ماشینآلات، مواد؛ قالب و برنامه ریزی نگهداری و تعمیرات. این منابع به صورت کاملاً یکپارچه با هم تعامل دارند. علاوه بر آن بخشی از برنامه ریزی نیروی انسانی نیز در این نرم‌افزار وجود دارد.
دوازده ویژگی منحصر به فرد نرم‌افزار برنامه ریزی تولید شماران سیستم
در این برنامه امکانات بسیار پیشرفته‌ای وجود دارد که برنامهریزی را دقیق و جذاب میسازد. ویژگی های برنامه ریزی تولید شماران سیستم به شرح زیر هستند:
- استفاده از اولویت‌های تولید بر مبنای سفارشات دریافتی
- انجام محاسبات برنامه ریزی برمبنای OPC و FPC
- محاسبه و برنامه ریزی زمان تنظیم (Set Up) دستگاهها
- برنامهریزی ایستگاههای کاری با توجه به ظرفیت تولید آنها
- تعریف زمانبندی و برنامه کاری هر ایستگاه تولیدی بر اساس تقویم ماهانه و سالانه
- تولید نیمساخته و محصولات و چیدمان آنها در ایستگاههای تولیدی با توجه به اولویت‌ها
- استفاده از روش SPT در چیدمان خط تولید
- استفاده از بچهای تولیدی هر محصول برای زمانبندی هر ایستگاه
- محاسبه برنامه کار هر ایستگاه با دقت و حساسیت بر مبنای ساعت و دقیقه شروع و خاتمه تولید
- محاسبه توقفات برنامه‌ریزی‌شده مانند تعمیرات، ناهار و نماز و یا عدم دسترسی موقت دستگاهها
- محاسبه احتیاجات مواد بر اساس زمان تأمین (Lead Time) و تأمین توسط پیمانکاران
- نمایش گرافیکی زمان تولید و توقفات هر ایستگاه و میزان تولید هر قطعه
در نرم‌افزار برنامهریزی تولید شماران سیستم به سبب یکپارچگی ایجادشده، با ثبت هر گزارش تولید ثبت‌های مرتبط لحاظ گردیده و به همین سبب موجودیهای داخل خط و نیم ساخته ها به‌طور دقیق محاسبه و در برنامهریزی تولید محاسبه میشوند.
این نرم‌افزار برای کنترل زمانبندی تولید کالا برای هر خط و نیز کنترل مواد اولیه لازم برای ساخت بر مبنای فرمول ساخت و FPC و نیز برنامهریزی سفارشهای تولید بر اساس اولویتبندیهای ایجادشده است.
این نرم‌افزار از مرحله سفارش کالا و یا برنامه تولید شروع شده و کنترلهای هوشمندی روی موجودی مواد، رزرو مواد اولیه، موجودی انبار پیمانکاران و کنترل مواد جایگزین با امکان مشخص کردن انبارهای تأثیرگذار در برنامهریزی پیاده‌سازی میگردد.
در این سیستم برنامهریزی سالانه و ماهانه و سفارش کار صورت گرفته و برای انواع عملیات تولید انبوه و یا پروژه‌ای قابل‌اجرا است. به‌منظور کنترل دقیق‌تر و برنامهریزی منظم برای تولید محصولات و همچنین افزایش بهره‌وری و راندمان خطوط تولید که منجر به کاهش هزینه و بهای تمام‌شده میگردد، نرم‌افزار برنامهریزی تولید شماران سیستم منطبق با نیازهای گروه‌های مختلف تولیدی و صنعتی طراحی‌شده است.
از دیگر امکانات این نرم‌افزار امکان تعریف FPC (Flow Process Chart) نمودار فرایند جریان و نمودار فرایند عملیات OPC (Operation Process Chart) است که عملیات مختلف مانند تولید، کنترل، حمل‌ونقل، ذخیره‌سازی، در انتظار، جایگزین و ... را در عملیات برنامهریزی تولید امکان‌پذیر میسازد.
استقرار نرم‌افزار برنامه ریزی تولید شماران سیستم چه پیامدهایی دارد؟
استفاده از نرم‌افزار برنامه ریزی تولید شرکت شماران سیستم مزایای زیر را برای سازمان های تولیدی در بردارد:
- كمك به مسئولين خط توليد در برنامهریزی بهينه توليد
- افزايش قدرت پیش‌بینی وضعيت توليد و در نتیجه كمك به تصمیم‌گیری در پذيرش سفارشها
- كاهش یا افزایش برون‌سپاری با استفاده از نتایج راندمان داخلی شرکت
- استفاده بهينه از توان ماشینآلات و پرسنل
- مديريت بهتر محصولات، قطعات و ضايعات
- تعيين برنامه بهينه توليد هر ماشينو ایستگاه کاری
- كاهش زمان بيكاري ماشینآلات و انتظار براي دريافت قطعه نيمساخته
- كمك به تصمیم‌گیری در زمينه به‌کارگیری ماشینآلات جديد
- تحليل حساسيت عمليات توليد نسبت به تغيير شرايط مختلف
- كمك به شناسایی گلوگاهها